Gerçeklikten Kopuş Hissi: DPDR Nedir, Nasıl Yönetilir?
DPDR; kendine/çevreye yabancılaşmanın sürekli veya yineleyici olduğu, işlevi bozan bir dissosiyatif tablodur. Belirtiler uzarsa psikoterapi odaklı destek ve gerekirse eş tanılar için ilaç yaklaşımı önerilir.
Editör
Gerçeklikten Kopuş Hissi: DPDR Nedir, Nasıl Yönetilir?
İYİ PSİKOLOG / ANKARA, TÜRKİYE
Depersonalizasyon–derealizasyon (DPDR), kişinin kendisine ve/veya çevresine yabancılaştığı, gerçekliğin “sisli, yapay, uzaktan izleniyormuş” gibi algılandığı bir dissosiyatif tablodur. Toplumda yaklaşık her 100 kişiden 1’inde görüldüğü tahmin edilse de, çoğu kişi bu deneyime isim koymakta zorlanır ve başka rahatsızlıklarla karıştırabilir.
Depersonalizasyon ve derealizasyon: Temel tanımlar
Depersonalizasyon, “kendimi dışarıdan izliyorum, robot gibiyim” hissidir; kişi düşünce, duygu ve bedenine uzaktan bakan bir gözlemci gibidir.
Derealizasyon ise çevrenin rüyamsı/iki boyutlu algılanmasıdır; tanıdık yüzler ve mekânlar bile yapay gelebilir. Bu epizotlar sırasında gerçeklik değerlendirmesi genellikle korunur; kişi yaşadığının bir algı değişikliği olduğunun farkındadır. İki durum birlikte ya da ayrı ayrı görülebilir.
Belirtiler nasıl ortaya çıkar?
-
Mekân ve insanlar sisli, donuk, maket gibi algılanır
-
Zaman yavaşlar/hızlanır; sesler çok uzak veya aşırı yakın duyulabilir
-
Duygusal uyuşukluk, konsantrasyon güçlüğü, baş dönmesi eşlik edebilir
-
“Aramızda görünmez bir duvar var” hissi, varoluşsal sorgulamalar
-
Gün içinde dalgalı seyredebilen anlar veya uzun kronik dönemler
Belirtiler iş/okul performansını, sosyal yaşamı ya da günlük işlevi belirgin etkiliyorsa profesyonel destek gerekir.
Nedenler ve tetikleyiciler
Tek bir neden yoktur; biyopsikososyal etmenler birlikte rol oynar:
-
Yoğun stres ve travmalar: Çocuklukta duygusal ihmal/istismar, ani kayıplar, kazalar, afetler
-
Eş tanılar: Anksiyete, panik atak, depresyon, migren
-
Fizyolojik/madde etkileri: Uykusuzluk, aşırı kafein/alkol; bazı psikoaktif maddeler
-
Kültürel ve bireysel yatkınlıklar: Yüksek duyarlılık, zarardan kaçınma mizacı; bireyselleşmenin güçlü olduğu çevrelerde risk artışı bildirilebilir.
Dijital ortamların aşırı ve kaçınmacı kullanımı (ör. sanal gerçeklik, yoğun oyun/sosyal medya) bazı kişilerde başa çıkma aracı olarak kısa süreli rahatlama sağlasa da, uzun vadede yabancılaşmayı pekiştirebilir.
Kimlerde ve ne zaman görülür?
İlk epizot genellikle geç ergenlik–erken yetişkinlikte başlar (yaklaşık 16–25 yaş). Bazılarında dakikalar–saatler, bazılarında haftalar–aylar sürer. Eşlik eden kaygı-depresyon ve geçmiş travmalar süre/şiddeti etkiler.
Anlık baş etme: “Burada ve şimdi”ye dönmek
Bu teknikler tedavinin yerine geçmez; kriz anında destekleyicidir:
-
5-4-3-2-1 yerleştirme: 5 şey gör, 4 şeye dokun, 3 ses duy, 2 koku, 1 tat
-
Duyusal çıpa: Avuç içine soğuk-sıcak temas; ayak tabanını zeminde hissetme
-
Odaklama: Odadaki nesneleri say/isimlendir; bir nesneyi ayrıntılarıyla tarif et
-
Nefes regülasyonu: 4 saniye al–4 tut–6 ver döngüsü
En önemlisi: Yaşadığınızın bir semptom olduğunu hatırlamak, panik döngüsünü kırar.
Tedavi yaklaşımları: Ne işe yarar?
-
Psikoterapi birinci basamaktır. Bilişsel Davranışçı Terapi, şema/destekleyici ve psikodinamik yaklaşımlar; felaketleştirme, “geri dönmeyecek” inancı ve kaçınma döngülerini hedefler.
-
Eş tanıların yönetimi: Anksiyete/depresyon eşlik ediyorsa psikiyatri hekimi uygun farmakoterapi planlayabilir.
-
Yaşam düzeni: Uykuyu onarmak, kafein/alkolü sınırlamak, düzenli egzersiz ve yapılandırılmış rutinler nüksleri azaltır.
Ne zaman yardım alınmalı? Belirtiler haftalarca sürüyor, işlevselliği bozuyor ya da kendine zarar düşünceleri beliriyorsa gecikmeden bir psikiyatri uzmanı ve klinik psikolog ile görüşün. Acil durumlarda 112.
İyiPsikolog.com’daki içerikler yalnızca bilgilendirme amaçlıdır ve yayın tarihi itibarıyla mevcut bilimsel kanıtlar esas alınarak hazırlanmıştır. Sağlığınıza ilişkin tanı ve tedavi için hekim/psikiyatri uzmanı veya yetkili sağlık kuruluşuna başvurunuz. Acil durumlarda 112’yi arayınız.
İyi Psikolog / Hayatı Güzelleştirmek Elinizde
www.iyipsikolog.com
Kaynak: Psikolog Merkezi
