Duygudurum Bozukluğu: Günlük Dalgalanma Nerede Biter, Hastalık Nerede Başlar?
Duygudurum bozukluğu nedir, belirtileri neler, depresyon ve bipolar bozukluk nasıl ayırt edilir? İstanbul odaklı bu haber, neden-sonuç ve tedavi seçeneklerini sade dille özetler.
Editör
Duygudurum Bozukluğu: Günlük Dalgalanma Nerede Biter, Hastalık Nerede Başlar?
İYİ PSİKOLOG / İSTANBUL, TÜRKİYE
Duygudurum Bozukluğu Nedir?
Herkesin ruh hâli gün içinde iniş-çıkış gösterebilir. Ancak bu dalgalanmalar haftalarca sürüyor, şiddetleniyor ve iş, okul, aile ya da sosyal yaşamda belirgin işlev kaybına yol açıyorsa tablo “duygudurum bozukluğu” olarak değerlendirilir. Amerikan Psikiyatri Birliği, bu grubu “duygulanım bozuklukları” başlığı altında tanımlar. Temel özellik; olayla orantısız, uzun süreli çökkünlük (depresyon), taşkınlık (mani/hipomani) ya da ikisinin dönüşümlü biçimde görülmesidir.
Nedenleri: Tek Bir Sebep Değil, Etkileşim Var
Duygudurum bozuklukları; genetik yatkınlık, biyolojik süreçler, çevresel stresörler (travma, ihmal, büyük yaşam değişiklikleri), uyku bozuklukları, bazı tıbbi durumlar ve ilaçlar ile alkol/madde kullanımı gibi etkenlerin birleşimiyle ortaya çıkabilir. Ailede benzer tanı öyküsü risk artışı açısından önemli bir ipucu kabul edilir.
Belirtiler: Hangi Sinyaller Ciddiye Alınmalı?
Belirtiler bozukluğun türüne göre değişir. Depresyonda yaygın hüzün, ilgi-istek kaybı, enerji düşüklüğü, iştah ve uyku düzeninde değişiklik, odaklanma güçlüğü, değersizlik ve çaresizlik duyguları öne çıkar; ölüm ya da intihar düşüncelerinin tekrarlaması acil uyarı işaretidir.
Bipolar bozuklukta depresif döneme ek olarak manik/hipomanik evrelerde taşkın neşe veya irritabilite, az uykuyla yüksek enerji, hızlı konuşma, birbiriyle yarışan düşünceler, riskli harcamalar ve dürtüsellik görülebilir. Belirtiler birkaç hafta ya da daha uzun sürüyor ve günlük yaşamı belirgin aksatıyorsa profesyonel değerlendirme gerekir.
Başlıca Türler: Depresyon ve Bipolar Bozukluk
-
Majör Depresyon: En az iki hafta süren çökkünlük ve işlev kaybı. Alt türler arasında melankolik, psikotik özellikli, mevsimsel, postpartum ve süreğen (distimik) depresyon sayılabilir.
-
Bipolar Bozukluk: Duygu durumun iki uçta seyrettiği bir tablo.
-
Bipolar I: En az 7 gün süren ya da hastaneye yatış gerektiren manik ataklar; depresif dönemler olabilir.
-
Bipolar II: Depresyonla birlikte daha hafif şiddette hipomani epizotları.
-
Siklotimi: Yetişkinlerde en az iki yıl süren, sık ve kısa döngülü hipomani-depresyon belirtileri.
-
Tanımlanmamış/Diğer: Klasik kalıplara uymayan, ancak işlevselliği bozan örüntüler.
-
Tanı: Ayrıntılı Klinik Değerlendirme Şart
Her duygu dalgalanması hastalık değildir; ayrıca anksiyete bozuklukları gibi farklı rahatsızlıklar benzer belirtiler verebilir. Tanıda önce tıbbi değerlendirme ile tiroit sorunları, vitamin eksiklikleri ve ilaç etkileri dışlanır. Ardından psikiyatrist/psikolog görüşmesi ve standardize ölçekler (ör. Mood Disorder Questionnaire) ile semptom örüntüsü, süresi ve şiddeti nesnel olarak değerlendirilir.
Tedavi: Kanıta Dayalı, Kişiye Özel Yaklaşım
Tedavi planı bozukluğun türüne ve eşlik eden sorunlara göre şekillenir.
-
Psikoterapi: Bilişsel davranışçı terapi, şema terapi, EMDR, içgörü odaklı ve çift/aile terapileri etkili yaklaşımlar arasındadır.
-
İlaç Tedavisi: Depresyonda antidepresanlar; bipolar bozuklukta duygudurum dengeleyiciler ve gerekirse antipsikotikler kullanılabilir. İlaçlar mutlaka uzman hekim tarafından düzenlenmeli ve önerilen sürede/şekilde kullanılmalıdır.
-
Diğer Yöntemler: Uygun olgularda ışık tedavisi ve beyin uyarım teknikleri değerlendirilebilir.
Tedavinin hedefi yalnızca krizi yatıştırmak değil, nüksleri önlemek, düzenli uyku-yaşam alışkanlıkları oluşturmak ve kişiye erken uyarı işaretlerini tanıma becerisi kazandırmaktır.
Günlük Yaşamda Koruyucu Adımlar
Düzenli uyku, planlı gün akışı, fiziksel aktivite, kafein/alkol sınırlaması, sosyal destek ağını güçlendirme ve farkındalık pratikleri (nefes, kısa yürüyüşler, günlük tutma) tedavinin etkisini artırır.
Acil durumlarda (intihar düşüncesi/planı, kendine ya da başkasına zarar verme riski, gerçeklikten kopma) gecikmeden en yakın sağlık kuruluşuna başvurun veya 112’yi arayın.
İyiPsikolog.com’daki içerikler yalnızca bilgilendirme amaçlıdır ve yayın tarihi itibarıyla mevcut bilimsel kanıtlar esas alınarak hazırlanmıştır. Sağlığınıza ilişkin tanı ve tedavi için hekim/psikiyatri uzmanı veya yetkili sağlık kuruluşuna başvurunuz. Acil durumlarda 112’yi arayınız.
İyi Psikolog / Hayatı Güzelleştirmek Elinizde
www.iyipsikolog.com
