Pişmanlıkla Yaşamak Değil, Ondan Öğrenmek: Seçenek Patlaması Çağında Dayanıklılık Rehberi
Seçenek patlaması çağında pişmanlıktan kaçmak zor; ancak duyguyu deneyimlemek, hasarı onarmak, öz-şefkat ve ifade yazılarıyla yeniden çerçevelemek, pişmanlığı öğrenme yakıtına çevirebilir.
Editör
Pişmanlıkla Yaşamak Değil, Ondan Öğrenmek: Seçenek Patlaması Çağında Dayanıklılık Rehberi
İYİ PSİKOLOG / İSTANBUL, TÜRKİYE
Seçenek çokluğu neden “keşke”leri artırıyor?
Modern yaşam, “daha fazla seçenek = daha fazla özgürlük” vaadiyle gelir; ancak psikolog Barry Schwartz’ın yıllardır vurguladığı gibi, seçenek sayısı kritik eşiği aştığında karar yorgunluğu, memnuniyetsizlik ve pişmanlık artar. Çokluk, sorumluluğu kişiselleştirir: “Kötü hissettiysem suç benim” düşüncesi güçlenir. Bu da seçimi idealleştirilmiş “diğer ihtimallerle” kıyaslayıp kendi kararımızı değersizleştirmeye meyilli hâle getirir.
Pişmanlığı bastırmak yerine deneyime açılmak
Klinik psikolog Jelena Kecmanovic, pişmanlıktan kaçınmanın onu güçlendirdiğini; ilk adımın duyguyu kaçmadan, yargısızca hissetmek olduğunu söylüyor. “Vücuttaki duyumlara ve akıldan geçenlere alan açmak” pişmanlığın bataklığına saplanan tekrarlayıcı düşünceyi kırar. Davranış zarar verdiyse özür ve onarım somut bir çıkış yoludur; affedilmesek bile sorumluluk almak gece uykusunu geri getirir.
Kendini cezalandırma döngüsünü nasıl durdurursunuz?
Kecmanovic’in önerdiği ikinci ayak, öz-şefkat ve bağlamı hatırlama: Kusurlu kararlar çoğu kez belirsizlik, stres ve bilgi eksikliği altında verilir. Kendimizi insani koşullar içinde değerlendirip “mükemmel”e değil ilerlemeye odaklanmak, suçlayıcı iç sesi kısmaya yardım eder. Pandemi gibi yüksek belirsizlik anlarında pişmanlıkların artması da bu nedenle şaşırtıcı değildir.
Yazmak, konuşmak, yeniden çerçevelemek
Araştırmalar, duygusal yazmanın (günde 15–20 dakika, birkaç gün üst üste) psikolojik iyi oluşu destekleyebildiğini gösterir. İlk adım sadece kendiniz için yazmak; ardından güvenilir bir kişiyle paylaşmak, duyguyu anlamlandırmayı kolaylaştırır. Bu süreç, “Seçmediğim yol gerçekten kusursuz muydu?” sorusunu sorup alternatifin abartılı cazibesini dengeleme imkânı sağlar.
Pratik stratejiler: Pişmanlığı işe koşmanın 6 yolu
-
Durdur–adlandır–izin ver: Duygu yükseldiğinde 90 saniye durun; “göğsümde sıkışma, midemde boşluk” gibi duyumları yargısız adlandırın. Bu, kaçınmayı değil deneyimlemeyi güçlendirir.
-
Hasar varsa onar: Özür + onarım planı (ne, ne zaman, nasıl telafi?) netleştirin; affı garanti edemezsiniz ama sorumluluk almak iyileştiricidir.
-
Kendine insan muamelesi yap: Kararı hangi bilgi ve baskı altında aldığınızı yazın; “o günkü ben”e bugünün bilgisini dayatmayın.
-
İfade yazıları: Üç gün boyunca 15–20 dakika serbest yazın; üçüncü gün, öğrendiğiniz iki davranış değişikliğini listeleyin.
-
Seçim mimarisi kurun: Çok seçenek durumunda kriterleri 3–5 maddeye düşürün, “yeterince iyi” eşiği belirleyin (satisficing). Bu, karar sonrası pişmanlığı azaltır.
-
Değerlerle hizalama: “Pişmanlıklarım bana neye değer verdiğimi ne söylüyor?” sorusuna 5 yanıt yazın; her biri için bugün atılacak tek küçük adımı belirleyin.
Sonuç: Pişmanlık bir alarm, kimlik değil
Pişmanlık acı vericidir ama yön gösterir: Davranış–değer uyumsuzluğunu işaret eden bir alarm gibidir. Kaçınmak yerine deneyimlemek, onarmak ve yeniden çerçevelemek; seçenek çokluğunun yol açtığı “sonsuz keşke” sarmalını kırar ve duyguyu öğretmene dönüştürür.
İyiPsikolog.com’daki içerikler yalnızca bilgilendirme amaçlıdır ve yayın tarihi itibarıyla mevcut bilimsel kanıtlar esas alınarak hazırlanmıştır. Sağlığınıza ilişkin tanı ve tedavi için hekim/psikiyatri uzmanı veya yetkili sağlık kuruluşuna başvurunuz. Acil durumlarda 112’yi arayınız.
İyi Psikolog / Hayatı Güzelleştirmek Elinizde
www.iyipsikolog.com
